ساختار سازمان عمودی و مهمترین ویژگی ها و عیب های آن

سازمان عمودی[۱]، نظامی است که فعالیت­های فردی و گروهی را در جهت دستیابی به اهداف یا ارضای نیازها هدایت می­کند. اساسی­ترین نوع آن، سازمان صف[۲] است که هر فرد فقط به یک رئیس گزارش می­دهد و همه رئیسشان را می­شناسند. در این سازمان، اختیارات و مسئولیت­ها دقیقاً تقسیم شده است. این سازماندهی برای بنگاه­های کوچک خصوصی مناسب است، زیرا تخصص گرایی عامل مهمی در موقعیت آنها به شمار نمی­آید. رئیس سازمان نسبت به تمام جنبه­های کار، آگاهی کامل دارد و تمام تصمیم­گیری­ها را کنترل می­کند. وظایف صف را در اینگونه سازمان­ها، کارکنان انجام می­دهند و کار آنها مستقیماً بر جریان کار سازمان تأثیر می­گذارد. کارهای ستادی، همان کارهای پشتیبانی بخش­های صف است. استفاده از پرسنل ستادی (مثل منشی یا دستیار مدیر)، بیشتر برای انجام وظایف خدماتی و مشاوره­ای است.

این افراد”گروه­های وظیفه­ای ستادی “[۳] را تشکیل می­دهند که تقسیم­بندی آنها براساس نوع تخصص­شان است (Vaughn.1985) در این طرح سازمانی، ممکن است به اعضای ستادی نیز در راستای تخصصشان، اختیاراتی داده شود. در قرن بیستم، “سازمان­های صفی و ستاد وظیفه­ای”[۴]، رایج­ترین مدل مورد استفاده در شرکت­ها بوده است. در زمانه­ای که وضعیت تکنولوژی نسبتاً با ثبات، تغییرات تکنولوژی قابل پیش بینی و رقابت نیز محدود بود، مدل مذکور برای کسب و کار آن دوره مناسب بود.

این نوع سازمان نمی­تواند به خوبی پاسخگویی نیازهای انقلاب تکنولوژی باشد. اولاً، ساختار مدیریت چند لایه آن، تبادل ایده و انجام اقدامات تازه را بسیار مشکل می­سازد. ایده­هایی که در بالا یا پایین سازمان شکل می­گیرند (خصوصاً ایده­هایی که در پایین شکل می­گیرند)، قبل از اینکه به انتهای دیگر سازمان، برسند باید از چندین لایه بگذرند، اقدامات تازه هر دو این لایه­ها، ممکن است با مقاومت مواجه شود. در لایه­های چند گانه، احتمال اینکه مدیر یا سیستمی پیدا شود که (با یافتن تعارض یا دلیل خاصی)، باعث تأخیر یا حذف کلی ایده شود، افزایش می­یابد.

دومین مشکل سازمان­های ستادی- وظیفه­ای این است که واحدهای تخصصی وظیفه­ای در یک جا جمع شده و پیرامون رشته خاص خود، خط مرزی ترسیم می­کنند و بعضاً وفاداری آنها به رشته خودشان بیش از وفاداری آنها به کل سازمان است (همین مسأله را می­توان در ساختاری نیز مشاهده کرد.)

سومین عیب سازمان­های عمودی، پر هزینه بودن لایه­های چندگانه و واکنش کند آنها در مقابل تغییرات است. رقابت در دنیای امروز که عرضه نوآوری­های جدید و واکنش سریع به تحولات بازار را می­طلبد، با سازمان­های عمودی به خوبی انجام نمی­شود و همین امر باعث شده تا بسیاری از شرکت­ها (بخصوص شرکت­های دارای تکنولوژی­های پیشرفته) چنین ساختاری را کنار گذارند. تمایل شرکت­ها به مهندسی مجدد، واکنش بنگاه­هایی است که می­خواهند ساختار سازمانی فرسوده خود را تغییر داده و احیا کنند.

[۱]-Vertical Organization

[۲]-Line Organization

[۳]-Functional Staff Groups

[۴]-Line –and –Functional-Staff Organizations