راهنمای جامع مراحل انتخاب موضوع پایان نامه و تحقیق

تصمیم گیری در مورد انتخاب موضوع پایان نامه یا رساله اولین قدم در اطمینان از این مسئله است که تحقیقات در مسیر درستی قرار می‌گیرند. با وجود اینکه درجه اصیل بودن موضوع پایان نامه بسیار اهمیت دارد، ولی باید حواستان باشد که یک موضوع به ندرت ناب و منحصر به فرد است. در انتخاب موضوع پایان نامه باید به جدید بودن آن و در عین حال به تحقیقاتی که قبلاً کار شده‌اند، توجه داشت. همچنین موضوع پایان نامه انتخابی باید تکنیک‌ها و روش‌های نوینی را در حوزه مربوط به خودش ارائه نماید و افق های نویی را در حوزه پژوهش ایجاد نماید. در زمان انتخاب یک موضوع پایان نامه، باید مسائل زیر را در نظر داشته باشید:

• نیازها و مقتضیات موسسه و رشته تحصیلی تان
• حوزه های دانش و علاقه خودتان
• تناسب علمی، اجتماعی یا کاربردی
• دسترسی به داده ها و منابع
• چارچوب زمانی پایان نامه

اگر هنوز در انتخاب موضوع پایان‌نامه خویش مشکل دارید، پس برای رسیدن به یک ایده و موضوع خوب، می‌توانید مراحل زیر را دنبال کنید:

مرحله ۱: کنترل نیازها در انتخاب موضوع پایان نامه

اولین قدم برای انتخاب موضوع پایان نامه، کنترل نیازهای کاربردی در حوزه آموزشی خودتان است. این مسئله گستره تحقیقات احتمالی شما را مشخص می‌کند.

• تاریخ نهایی تحویل پایان نامه چه زمانیست؟
• آیا مجبورید تا از یک لیست از قبل مشخص شده موضوع خود را انتخاب کنید یا اینکه خودتان به یک موضوع ناب و بکر می‌رسید؟
• آیا تحقیق شما گرایش آکادمیک دارد یا کاربردی است؟
• آیا شرایط متدولوژیکی خاصی وجود دارد (برای نمونه، آیا مجبورید تا یک کار میدانی انجام دهید یا اینکه از گونه‌هایی خاص از منابع استفاده کنید؟)
• آیا محدودیت‌های دیگری هم در این زمینه وجود دارد؟

مرحله ۲: انتخاب یک حوزه پژوهشی

در انتخاب موضوع پایان نامه باید کارتان را با در نظر گرفتن حوزه‌هایی آغاز کنید که به آنها علاقه دارید. انتخاب حوزه ای که از قبل با آن آشنایی دارید می‌تواند کمک زیادی به شما بکند، در نتیجه نیازی ندارید تا تحقیق خود را از صفر شروع کنید. شما مجبور نیستید تا یک متخصص در حوزه مورد نظرتان باشید، ولی اگر چند مقاله در همان حوزه خوانده باشید، همین مسئله می‌تواند نقطه شروع خوبی برای پیدا کردن اطلاعات و داده ها باشد.

مرحله ۳: جستجوی کتاب ها و مقالات برای انتخاب موضوع پایان نامه

در انتخاب موضوع پایان نامه باید تعدادی از جدیدترین موضوعات بررسی شده در ژورنال‌ها و مجلات معتبر در حوزه پژوهش خود را مطالعه کنید. همچنین مقالات پربازدید این ژورنال‌ها را مطالعه کنید. برای پیدا کردن مقالات دیگر، می توانید در Google Scholar، پایگاه های داده موضوع محور و یا منابع کتابخانه ای دانشگاه خودتان به جستجو بپردازید.

اگر مقالاتی را در ارتباط با موضوع مورد نظرتان مطالعه کرده اید، فهرست منابع آنها را برای پیدا کردن منابع دیگر چک نمایید. همچنین در حین مطالعه، ایده‌های خاصی که به نظرتان جذاب می‌ رسند را یادداشت کنید و فهرست کوتاهی از موضوعات احتمالی خودتان را آماده کنید. ضمنا برای اینکه مقالات جدید در حیطه مورد علاقه خود را از دست ندهید میتوانید از سرویس های مانند Google Alerts استفاده کنید.

مرحله ۴: یافتن یک نقطه امن

پس از انجام مطالعات مقدماتی، زمان آن رسیده که حوزه تحقیق خود را محدودتر کنید. این فرآیند باید به شکل تدریجی انجام شود و موضوع مورد نظرتان باید کم کم به یک موضوع خاص و ویژه تبدیل شود. برای مثال، ایده‌های خودتان را بصورت زیر محدود سازید:

• ادبیات قرن بیستم: ادبیات قرن بیستم ایران، شعر ایران پس از دفاع مقدس
• تاریخ اقتصاد: تاریخ اقتصاد ایران، تاریخ اتحادیه کارگری ایران
• سیاست‌گذاری حوزه سلامت: سیاست‌گذاری در حوزه افزایش جمعیت، بررسی نرخ افزایش جمعیت در ایران
• بازاریابی آنلاین: بازاریابی رسانه‌های اجتماعی، استراتژی‌های مشارکت رسانه‌های اجتماعی

تمامی این موضوعات به اندازه ای وسیع هستند که می‌توانید مقادیر عظیمی از کتاب‌ها و مقالات را در مورد آنها پیدا کنید. سعی کنید به سراغ موضوعاتی بروید کمتر کسی به سراغ آنها رفته باشد و جای کار دارد.

اگر موضوعی را که انتخاب کرده‌اید، تحقیقات زیادی انجام شده باشد، توجیه آن به استادتان خیلی دشوار می‌شود. همچنین شما باید مطمئن شوید که برای مبانی نظری پایان نامه‌تان، به اندازه کافی پژوهش‌هایی صورت گرفته باشد.

در این مرحله، باید مطمئن شوید که چندین ایده پشتیبان در اختیار دارید، چون هنوز هم برای تغییر موضوع فرصت دارید. اگر فکر می‌کنید موضوعتان چندان کاربردی نیست، سراغ موضوع دیگری بروید. در ادامه در بخش بیان مسئله و سوالات تحقیق، موضوع خود را می توانید محدودتر سازید.

مرحله ۵: در نظر گرفتن نوع و روش تحقیق

گونه‌های مختلفی از تحقیق وجود دارد، بنابراین در این مرحله بهتر است تا در مورد نوع راهبرد و روش تحقیق برای انتخاب موضوع نهایی خودتان تصمیم بگیرید. در این مرحله شما می‌توانید بر یکی از موارد زیر تمرکز کنید:

• جمع آوری داده‌های ناب و اصیل (برای مثال تحقیق تجربی یا میدانی)
• تحلیل داده‌های موجود (برای مثال آمار ملی، سوابق عمومی یا آرشیوها)
• تفسیر ابزارهای فرهنگی (برای مثال رمان‌ها، فیلم ها یا نقاشی‌ها)
• مقایسه راهبردهای آکادمیک (برای مثال تئوری‌ها، روش ها و تفسیرها)

بسیاری از پایان‌نامه‌ها ترکیبی از این روش ها و راهبردها هستند. گاهی اوقات نوع تحقیق مشخص است: اگر موضوع پایان‌نامه به شعر پس از دفاع مقدس ارتباط دارد، احتمالاً بیشتر به تفسیر شعرها این دوره می‌پردازید. ولی در دیگر موارد، روشهای مختلفی وجود دارد. اگر موضوع پایان‌نامه به نرخ افزایش جمعیت در ایران مربوط شود، شما می‌توانید اسناد مرتبط با سیاستگذاری عمومی و پوشش رسانه‌ای را مورد تحلیل قرار دهید، یا اینکه از طریق مصاحبه و تحقیق به جمع آوری داده های تازه و اصیل بپردازید.

مرحله ۶: تعیین تناسب تحقیق

خیلی مهم است که موضوع پایان نامه جذاب باشد، با این حال شما باید مطمئن شوید که موضوع از لحاظ آکادمیک، اجتماعی و کاربردی تناسب بالایی داشته باشد.

• تناسب آکادمیک به این معناست که تحقیق می‌تواند خلاء موجود در دانش آن حوزه را از بین برده یا به یک بحث علمی در آن حوزه منتهی شود.
• تناسب اجتماعی به این معناست که تحقیق می تواند درک ما از جامعه را ارتقاء داده و اطلاعاتی در مورد تغییرات اجتماعی ارائه دهد.
• تناسب کاربردی به این معناست که تحقیق برای حل مشکلات عینی و یا بهبود فرآیندهای زندگی واقعی کاربرد دارد.

راحت‌ترین راه برای اطمینان از تناسب تحقیق، انتخاب موضوعی است که ارتباطی مشخص با مسائل و مناظرات موجود جامعه را دارد. همچنین در زمان اشاره به مسئله تحقیق تناسب موضوع باید به وضوح مشخص گردد.

اگر پایان نامه شما بر آموزش حرفه‌ای تمرکز داشته باشد، باید تناسب حرفه‌ای پایان نامه را نیز در نظر بگیرید. برای مثال با انتخاب جنبه تجاری مورد نیاز برای استخدام احتمالی شما در آینده. اگر پایان نامه تان در ارتباط با یک شغل یا دوره آموزشی است، این مسئله انتخاب موضوع را برایتان دشوار می‌سازد، چون پایان نامه تنها برای آن سازمان کاربرد دارد.

مرحله ۷: اطمینان از باورپذیری موضوع

قبل از اتخاذ تصمیم نهایی در مورد موضوع پایان نامه، یک بار دیگر در مورد تعداد صفحات پایان نامه، چارچوب زمانی تمام کردن پایان نامه و عملی بودن آن فکر کنید.

آیا زمان کافی برای مطالعه اکثر مطالعات آکادمیک مرتبط با موضوع انتخابی خود را دارید؟ اگر اطلاعات زیادی وجود داشته باشد، باید موضوع خود را محدودتر نمایید.

آیا وقت کافی برای پیدا کردن منابع یا جمع آوری اطلاعات برای تأمین نیازهای پایان نامه و موضوع انتخابی خود را دارید؟ اگر فکر می‌کنید برای پیدا کردن اطلاعات با مشکل روبرو می‌شوید، موضوع را تغییر داده یا آنرا محدودتر کنید.

آیا باید برای جمع آوری داده مرتبط با موضوع پایان نامه باید به یک مکان خاصی بروید؟ پس باید مطمئن شوید که سرمایه و امکانات لازم را در اختیار دارید.

مهمتر از همه اینکه، آیا موضوع انتخابی تا انتهای فرآیند نگارش پایان نامه برایتان جذاب باقی می‌ماند؟ برای حفظ انگیزه تان، باید موضوعی را انتخاب کنید که به آن علاقه دارید.

مرحله ۸: تائید موضوع

پیش از انتخاب موضوع پایان نامه توسط استاد راهنما، شما باید توضیحی مختصری از آن را ارائه دهید. بهتر است پیش از نوشتن کل پروپوزال، در مورد موضوع پایان نامه با استاد راهنمایتان مشورت کنید.

به خاطر داشته باشید که اگر زمانی پی بردید موضوعتان به آن اندازه ای که فکر می‌کنید ثبات لازم را ندارد، بهتر است در همان ابتدا موضوعتان را عوض کنید. همچنین باید مطمئن شوید که زمان کافی برای شروع کار بر روی موضوعی جدید را دارید و بهتر است همیشه با استاد راهنما در ارتباط باشید.